taariikhda d.jabuuti

 

Taariikhda Djibouti (Jabuuti) waa mid dheer oo xiiso leh, oo ka tarjumaysa dhaqan, siyaasado, iyo dhacdooyin muhiim ah oo dalkaas ku saabsan. Djibouti waa dal ku yaalla Geeska Afrika, waxaana ka go'an Badweynta Cas iyo Gacanka Cadan, taas oo u sahlaysa in uu yeesho muhiimad istiraatiji ah.

1. Xilligii Hore iyo Xudduudaha Dhaqanka (Qarnigii 1aad – 7aad):

• Culimada iyo Faraqa Dhaqanka: Djibouti waxay ku taallaa meel istiraatiji ah, waxayna ahayd goob isku xirta dhaqamada kala duwan ee Geeska Afrika iyo Carabta. Xilliyadii hore, Djibouti waxaa degganaa qabiilo Afrikaan ah iyo Carab, kuwaas oo ku hadlaa luqadaha Af-Soomaali iyo Af-Carabi. Dadka deegaanka, gaar ahaan qabiilka Afar, waxay ahaayeen dadka ugu badan ee ku noolaa gobolka. Dadkaas waxay lahaayeen dhaqamo qadiimi ah oo ku saabsan xoolaha, ganacsiga, iyo kalluumeysiga.

• Qadiimiga iyo Ganacsiga: Djibouti waxay ahayd xarun ganacsi oo muhiim ah, gaar ahaan xilligii qadiimiga ahayd, iyadoo ay u isticmaaleen dekedo muhiim ah oo laga dhoofin jiray badeecadaha sida xoolaha, saytuunka, iyo dhirta. Djibouti waxay ka qeyb qaadatay wadamada ganacsiga ee gobolka, iyadoo ay muhiimad weyn ku lahaayeen dhowr boqortooyo iyo xukuumado ay ku jirtay wadamada Geeska Afrika.

2. Xilligii Islaamka iyo Xiriirka Carabta (7aad – 16aad):

• Diinta Islaamka: Djibouti waxay qayb ka noqotay fiditaanka Islaamka ee Geeska Afrika intii lagu guda jiray qarniyadii 7aad iyo 8aad. Magaalada Jabuuti iyo agagaarkeeda waxay noqdeen meelaha ugu muhiimsan ee diinta Islaamka laga faafiyo, iyadoo Carab iyo Soomaali isku dhex-may. Dadka deegaanka waxay aqbaleen Islaamka, waxaana lagu dhaqmay dabeecado iyo qawaaniin Islaami ah.

• Xiriirka Carabta: Djibouti waxay noqotay qayb ka mid ah gobalka Carabta, waxaana la sameeyay xiriir ganacsi iyo siyaasad oo dhowr boqortooyo Carbeed. Xiriirkaas wuxuu saameyn ku yeeshay dhaqanka iyo horumarka gobolka.

3. Xilligii Gumeystaha (19aad – 20aad):

• Gumeystaha Faransiiska: Djibouti waxay ahayd dhul ay colaad iyo tartan gumeystayaasha ka dhexeen, waxaana ugu dambeyntii la qabsaday Faransiiska. Sanadkii 1884, Faransiisku wuxuu qaatay maamulka Djibouti, isagoo ku saleysan muhiimada istiraatijiyadeed ee meeshaas. Djibouti waxay noqotay qeyb ka mid ah gumeysiga Faransiiska ee guud ahaan Geeska Afrika. Dhulka Djibouti waxaa loo isticmaalay xarun milatari iyo marin badeed muhiim ah oo u sahli jirtay Faransiiska inuu la socdo dhaqaalaha iyo ganacsiga gobolka.

• Gumeysi iyo Caddaalad-darro: Xilligaas, dadka reer Djibouti waxay la kulmeen caddaalad-darro, iyadoo dhulalkooda la qabsaday gumeystayaasha, waxaana socday isbedelada dhaqanka iyo nidaamka bulshada. Xilliga gumeystaha, waxaa la sameeyay nidaamyo cusub oo siyaasadeed iyo dhaqaalaha ah oo ay Faransiisku hirgeliyeen.

4. Madaxbannaanida Djibouti (1940s – 1977):

• Dagaaladii Adduunka iyo Xorriyadda: Intii lagu guda jiray dagaalladii adduunka ee labaad (1939-1945), Djibouti waxay ahayd goob muhiim ah oo uu ku yaalay saldhigyo milatari oo Faransiiska iyo xulafadiisa ay isticmaali jireen. Dalka waxa uu saameyn ku yeeshay dhaqdhaqaaqyo siyaasadeed iyo qaramayntii wadamada Afrikada ee xornimada doondoonay.

• Xorriyadda: Xilligii 1950-meeyadii iyo 1960-meeyadii, waxay bilaabmeen dhaqdhaqaaqyo siyaasadeed oo loogu talagalay madaxbannaanida. Dadka Djibouti waxay bilaabeen inay codsadaan xorriyad buuxda oo ka madax-bannaan gumeysi Faransiis. Waxaana bilowday codsiyo siyaasi ah oo muujinaya rabitaanka madaxbannaanida.

• Heshiiskii 1977: Sanadkii 1977, Djibouti waxay gaartay madaxbannaani rasmi ah kadib markii ay ka goosatay gumeysi Faransiiska. 27-ka Juun 1977, Djibouti waxay noqotay dal madax-bannaan oo leh dowlad cusub, iyadoo Faransiisku uu ogolaaday madaxbannaanidooda.

5. Soomaaliya iyo Xiriirka Djibouti (1977 – Hadda):

• Xiriirka Soomaaliya iyo Djibouti: Djibouti iyo Soomaaliya waxay wadaagaan xiriir saaxiibtinimo iyo dhaqameed, iyadoo labada dal ay wadaagaan luqadda Soomaaliga iyo dhaqan badan oo la wadaago. In kasta oo ay jiraan caqabado siyaasadeed iyo amni oo labada dal ku saabsan, haddana waxaa jira iskaashiyo iyo wada shaqeyn laba geesood ah oo ay Soomaaliya iyo Djibouti ku leeyihiin dhinacyada ganacsiga, amniga, iyo siyaasadda.

• Saameynta Caalamiga ah: Djibouti, oo ku taalla meel istiraatiji ah, waxay noqotay dalka loo adeegsado xariirka caalamiga ah ee muhiimka ah. Waxaa ku yaal saldhigyo milatari oo ay ka mid yihiin kuwa Faransiiska, Maraykanka, iyo Shiinaha, taasoo muujineysa muhiimadda istiraatijiyadeed ee dalka.

6. Nidaamka Siyaasadeed iyo Maamulka (1977 – Hadda):

• Xisbiyada Siyaasadeed iyo Hogaamiyayaasha: Djibouti waxay leedahay nidaam dimuqraadi ah oo ka kooban madaxweynaha, baarlamaanka, iyo xisbiyada siyaasadeed. Madaxweyne Hassan Gouled Aptidon ayaa ahaa hogaamiyihii ugu horeeyay ee Djibouti kadib madaxbannaanidooda, wuxuuna ahaa madaxweynihii ugu dheer ee dalka. Waxaa jira isbeddelo siyaasadeed oo ka dhacay dalka tan iyo markaas, iyadoo la tijaabiyay doorashooyin iyo isbeddelo dowladeed.

• Nidaamka Federaalka iyo Maamul Goboleedyada: Djibouti waxaa loo dhisay nidaam federaal ah, iyadoo deegaanada qaar ay leeyihiin maamulada kala duwan ee ku shaqeeya maamulka iyo adeegyada bulshada. Si kastaba ha ahaatee, dalka wuxuu wajahaa caqabado amni iyo dhaqaale, iyadoo isbeddelada siyaasadeed ee soo socda ay qeyb ka yihiin dadaallada lagu horumarinayo xasilloonida iyo amniga.

7. Dhaqanka iyo Hiddaha Djibouti:

• Dhaqanka Afar: Djibouti waxaa ku nool qabiilka Afar oo ah qayb weyn oo ka mid ah dadka dalka. Qabiilkan wuxuu leeyahay dhaqamo qadiimi ah oo ku saabsan xoolo-dhaqashada, beeralayda, iyo kalluumeysiga. Dhaqanka Afar waxaa ka mid ah heesaha, qoob-ka-ciyaarka, iyo suugaanta, kuwaas oo ay ku dhaqmaan dadka deegaanka.

• Saameynta Carabta iyo Islaamka: Diinta Islaamka ayaa ah diinta rasmiga ah ee dalka, waxaana Carabtu ay saameyn weyn ku yeesheen dhaqanka iyo arrimaha bulshada. Dadka Djibouti waxay dhowraan xeerarka Islaamka, iyadoo diinta iyo dhaqanka Islaamka ay qeyb ka yihiin nolosha maalinlaha ah ee dadka reer Djibouti.

8. Horumarinta iyo Caqabadaha (2000s – Hadda):

• Horumarka Dhaqaalaha: Djibouti waxay leedahay adeegyo muhiim ah oo kaabayaasha dhaqaale, sida dekedaha iyo garoomada diyaaradaha. Dalka waxaa laga helaa xawilaado iyo maalgashiyo gudaha iyo dibedda, gaar ahaan xagga ganacsiga iyo dhaqaalaha xorta ah. Si kastaba ha ahaatee, dhaqaalaha Djibouti wuxuu wajahayaa caqabado ay ka mid yihiin sicir-bararka iyo shaqo la'aanta.

• Xiriirka Caalamiga ah iyo Amniga: Djibouti waxay ka mid tahay dalalka ku jira xiriirka milatariga iyo amniga ee Geeska Afrika. Dowladda Djibouti waxay taageertaa xasilloonida gobolka, waxayna qeyb ka tahay dadaallada loo wado nabadda iyo horumarinta dhaqaalaha Geeska Afrika. Sidoo kale, dalka wuxuu la shaqeeyaa beesha caalamka iyo ururada caalamiga ah ee sida Midowga Afrika iyo Qaramada Midoobay.

9. Xiriirka Djibouti iyo Gobolada Kale (2000s – Hadda)

• Xiriirka Djibouti iyo Itoobiya: Djibouti waxay leedahay xiriir qoto dheer oo muhiim ah oo la leh dalka Itoobiya. Djibouti waxay ahayd dekedda ugu weyn ee Itoobiya, iyadoo dhammaan badeecadaha iyo dhoofinta Itoobiya ay ka dhex maraan Djibouti. Tan iyo madax-bannaanida Djibouti, xiriirka labada dal wuxuu noqday mid muhiim ah dhinaca ganacsiga, gaadiidka, iyo amniga. Djibouti waxay tahay marin muhiim ah oo Itoobiya ka faa’iidaysato, maadaama Itoobiya aysan lahayn biyo-harasho ku yaal badweynta. Sidoo kale, Djibouti waxay la shaqeysaa Itoobiya dhinacyada amniga, gaar ahaan dagaalka ka dhanka ah kooxaha xagjirka ah iyo argagixisada.

• Xiriirka Djibouti iyo Kenya: Djibouti waxay sidoo kale leedahay xiriir adag oo la leh dalka deriska ah ee Kenya. Xiriirka ganacsi ee labada dal wuxuu ka koobanyahay dhoofinta badeecadaha, isdhaafsiga dadka, iyo kaabayaasha dhaqaalaha. Djibouti waxay sidoo kale isticmaashaa garoonka diyaaradaha ee Nairobi si ay ugu sahasho ganacsi iyo xiriirinta dadka labada dal. Labada dal waxay sidoo kale ka wada shaqeeyaan dhinacyada amniga, gaar ahaan la dagaalanka kooxaha Al-Shabaab ee gobolka ka hawlgala.

• Xiriirka Djibouti iyo Carabta: Djibouti waxay ku leedahay xiriir xooggan dalalka Carabta, gaar ahaan Dowladaha Khaliijka. Djibouti waxay muhiim u tahay xagga dhaqaalaha iyo amniga Carabta, waxayna ka qeybqaadataa mashaariicda horumarineed ee gobolka, iyadoo sidoo kale ka mid ah Ururka Iskaashiga Carabta. Djibouti waxay la leedahay xiriir fiican dalalka sida Imaaraatka Carabta, Sacuudiga, iyo Kuweyt, kuwaas oo si joogto ah ugu maalgelinaya mashaariic kala duwan oo dalka.

• Xiriirka Djibouti iyo Beesha Caalamka: Djibouti waxay leedahay xiriir dhinaca siyaasadda iyo dhaqaalaha oo muhiim ah dalalka caalamka. Sida kuwa kasoo jeeda Yurub, Maraykanka, iyo Shiinaha, waxay ka caawiyaan dalka mashaariicda horumarineed, xasilloonida, iyo la dagaalanka argagixisada. Sidoo kale, Djibouti waxay ka mid tahay dalalka ugu muhiimsan ee saldhigyada milatari ee caalamka, waxaana ka jooga saldhigyo muhiim ah oo ay leeyihiin dalal sida Maraykanka, Faransiiska, iyo Shiinaha, kuwaas oo muujinaya muhiimadda istiraatijiyadeed ee Djibouti ee gobolka.

10. Dhibaatooyinka Caqabadaha Amniga iyo Siyaasadda (2000s – Hadda)

• Caqabadaha Amniga: Inkastoo Djibouti ay si guud u tahay dal ammaan ah marka loo eego dalalka kale ee Geeska Afrika, haddana, amniga ayaa mararka qaar la kulma dhibaatooyin. Kooxaha xagjirka ah ee ka hawlgala Geeska Afrika, sida Al-Shabaab, ayaa sidoo kale saameyn ku leh dalka, iyadoo ay dhacaan weeraro argagixiso iyo xiisado amni oo muddooyinkan dambe kiciya.

• Xasaradaha Siyaasadeed: Djibouti, sida dalal badan oo kale oo Afrikaan ah, waxay la kulantay dhibaatooyin siyaasadeed, iyadoo la soo maray isku dhacyada gudaha ee xisbiyada siyaasadeed iyo mucaaradka. Inta badan, xisbiyada siyaasadeed ee dalka ayaa u muuqda kuwo xaddidan, iyadoo siyaasadda waxaa gacanta ku haya xisbi siyaasadeed oo keliya, taasoo abuurtay dareen mucaarad oo xooggan. Dadka reer Djibouti waxay ku dadaalayaan inay horumariyaan dimuqraadiyadda dalka iyo inay helaan xulashooyin siyaasadeed oo dheeraad ah.

• Xasaradaha Degaanka iyo Mucaaradka: Waxaa jirta xasarad iyo khilaaf ka dhex jira qabiilada Afar iyo Issa, inkastoo xaaladaha ay si guud u wanaagsan yihiin, haddana waxaa la arkay xiisado dhexdooda ah. Mucaaradka siyaasadeed ee ku dhisan qabiilada ayaa ka mid ah arrimaha ay dowladdu isku dayayso inay xaliso, si loo ilaaliyo midnimada iyo xasilloonida gudaha dalka.

11. Horumarka Dhaqaalaha Djibouti (2000s – Hadda)

• Kaabayaasha Dhaqaalaha: Djibouti waxay ku talaabsatay horumar dhinaca kaabayaasha dhaqaalaha, gaar ahaan dhinaca dekedaha iyo garoomada diyaaradaha. Dekedda Djibouti waa mid ka mid ah kuwa ugu mashquulsan ee gobolka, waxaana lagu dhoofiya badeecadaha kasoo baxa Itoobiya iyo dalalka kale ee Geeska Afrika. Waxaa sidoo kale dalka laga hirgeliyay mashaariic balaaran oo dhanka gaadiidka ah, sida wadooyinka iyo garoomada diyaaradaha. Garoonka diyaaradaha Djibouti ayaa sidoo kale ah mid muhiim ah oo ay ka soo dagaan diyaaradihii ka imaanayay dalalka iyo gobollada kale ee caalamka.

• Maalgashiga Caalamiga ah: Djibouti waxay soo jiidatay maalgashadayaal caalami ah oo ka qeyb qaata mashaariicda dhaqaalaha dalka. Maalgashigaasi wuxuu ka kooban yahay dhanka dekedaha, tignoolajiyada, adeegyada iyo kaabayaasha dhaqaalaha. Djibouti waxay sii xoojineysaa xiriirka ganacsi ee gobolka iyo caalamka, taasoo ka dhigaysa inay noqoto meel muhiim ah oo ganacsi iyo maalgashi.

• Shaqo Abuur: Horumarka dhaqaalaha Djibouti ayaa sidoo kale keeni kara fursado badan oo shaqo abuur ah, gaar ahaan dhinacyada adeegyada dekedaha, ganacsiga, iyo tignoolajiyada. Dowladda Djibouti waxay ku dadaaleysaa sidii ay u abuuri lahayd fursado shaqo iyo adeegyo bulshada ka caawin kara.

12. Xiriirka Djibouti iyo Deegaanka (Geeska Afrika)

• Saameynta Siyaasadeed iyo Nabadgelyo: Djibouti waxay ka mid tahay dalalka ugu waaweyn ee Geeska Afrika ee ka qeyb qaata dadaallada xasilinta iyo nabadgelyada gobolka. Djibouti waxay qayb ka tahay ciidamadii nabad ilaalinta ee AMISOM, gaar ahaan kuwa ka dagaalama Soomaaliya iyo guud ahaan Geeska Afrika. Waxaa sidoo kale la arkaa in Djibouti ay taageerto arrimaha Soomaaliya, iyadoo garab siineysa mashaariicda horumarineed iyo xasillooni.

• Xiriirka Sudan iyo Eritrea: Djibouti waxay saaxiib dhow la tahay dalalka kale ee Geeska Afrika, gaar ahaan Sudan iyo Eritrea, kuwaas oo sidoo kale muhiim u ah xasilloonida iyo amniga gobolka. Xiriirkaas wuxuu ka dhashay is-dhexgalka ganacsiga iyo saameynta guud ee siyaasadda gobolka.

13. Horumarka Bulshada iyo Hagaajinta Nolosha Dadka Djibouti (2000s – Hadda)

• Dhaqaalaha iyo Fursadaha Shaqo: Djibouti, inkastoo ay leedahay dhaqaale ku saleysan adeegyo iyo ganacsi, haddana waxay la tacaaleysaa xasaradaha shaqo la'aanta iyo faqriga. Dalka waxa uu ka shaqeynayaa sidii loo abuuri lahaa fursado shaqo oo dheeraad ah, gaar ahaan dhinacyada dhismaha, adeegyada iyo kaabayaasha dhaqaalaha. Dowladda Djibouti waxay xoogga saaraysaa horumarinta waxbarashada, caafimaadka, iyo adeegyada bulshada, iyadoo maalgashi badan lagu sameynayo dhanka adeegyada bulshada si loo daryeelo bulshada guud ahaan.

• Dhaqaalaha Bulshada iyo Caafimaadka: Dowladda Djibouti waxay hirgelisay mashaariic caafimaad oo muhiim ah, iyadoo la sameeyay isbitaallo, xarumo caafimaad iyo barnaamijyo caafimaad oo loogu talagalay dadka ku nool miyiga iyo magaalooyinka. Dhanka waxbarashada, waxaa la sameeyay iskuulo cusub iyo mashaariic lagu horumarinayo tayada waxbarashada, si loo hagaajiyo fursadaha waxbarasho ee dadka dalka. Inkastoo weli ay jiraan caqabado ku saabsan helitaanka adeegyo caafimaad iyo waxbarasho oo dhammeystiran, haddana waxaa socda dadaallo lagu hagaajinayo adeegyadaas.

• Dib-u-habeynta Adeegyada Bulshada: Djibouti waxay sidoo kale ku hawlan tahay horumarinta adeegyada bulshada sida biyaha, korontada, iyo gaadiidka dadweynaha. Waxaa jira mashaariic dib-u-habeyn ah oo loogu talagalay in dadka dalka ay helaan adeegyo ka fiican, iyadoo dowladda ay ku dadaaleyso sidii loo heli lahaa koronto joogto ah iyo biyo nadiif ah oo loo qeybiyo guud ahaan bulshada.

• Barnaamijyada Dhalinyarada: Dhalinyarada Djibouti waxay ka mid yihiin qaybaha bulshada ee ugu muhiimsan ee dalka. Dowladda Djibouti waxay hirgelisay barnaamijyo horumarineed oo loogu talagalay dhalinyarada, kuwaas oo ka mid ah mashaariicda lagu taageerayo fursadaha shaqo, waxbarasho, iyo dib-u-habeyn ku saabsan caafimaadka maskaxda iyo jidhka. Dhalinyarada ayaa sidoo kale qeyb ka ah hal-abuurnimada iyo mashaariicda teknolojiyadda iyo ganacsiga ee dalka.

14. Xiriirka Djibouti iyo Qurbajoogta

• Qurbajoogta Djibouti: Djibouti waxay leedahay qurbajoog fara badan oo ku nool dalalka sida Faransiiska, Maraykanka, Sacuudiga, iyo dalka kale ee Carabta. Qurbajoogta Djibouti waxay door muhiim ah ka ciyaaraan dhaqaalaha dalka, gaar ahaan dhaqaale ahaan iyagoo ku taageera qoysaskooda iyo dowladda. Sidoo kale, qurbajoogta Djibouti waxay taageero ku bixiyaan mashaariicda horumarineed ee dalka, waxaana la filayaa in xiriirka qurbajoogta iyo dalkooda hooyo uu sii xoogeysanyahay mustaqbalka.

• Xiriirka Qurbajoogta iyo Dowladda: Dowladda Djibouti waxay la shaqeysaa qurbajoogta si loo dhiirrigeliyo maalgashiga gudaha iyo dibedda, iyadoo ay muhiim u tahay in qurbajoogta ay ka qeyb qaataan horumarinta dalka. Xiriirkan wuxuu ka mid yahay dadaallada lagu xoojinayo dhaqaalaha iyo bulshada Djibouti.

15. Dhibaatooyinka Cimilada iyo Isbedelka Cimilada

• Isbedelka Cimilada: Djibouti, sida dalal kale oo ku yaal Geeska Afrika, waxay wajahayaan isbedelka cimilada, waxaana jira saameyn ku yeelatay xilliyada roobabka iyo abaarta. Isbedelka cimilada wuxuu sababay abaartii ugu dambeysay ee ka dhacday Djibouti, taasoo saameyn weyn ku yeelatay beeraha iyo dhaqaalaha xoolaha ee dadka reer miyiga. Dowladda Djibouti waxay qaadaysaa tallaabooyin lagu yareynayo saameynta isbedelka cimilada, iyadoo la sameynayo mashaariic ilaalin ah oo lagula tacaalayo xaaladaha abaarta iyo roobabka.

• Biyo La’aanta: Biyo la’aanta ayaa ah dhibaato kale oo saamaysa Djibouti, gaar ahaan dadka ku nool miyiga iyo deegaannada fog. Waxaa la sameeyay mashaariic biyo gelin ah iyo barnaamijyo ku saabsan kheyraadka biyaha, si dadka dalka ay u helaan biyo nadiif ah oo joogto ah. Mashaariicda biyo galinta ayaa ah kuwo muhiim u ah caafimaadka bulshada iyo horumarinta deegaanka.

16. Mustaqbalka Djibouti

• Dadaallada Horumarinta: Djibouti waxay leedahay rajooyin wanaagsan oo mustaqbalka ah, iyadoo horumarka kaabayaasha dhaqaalaha, amniga, iyo adeegyada bulshada uu noqon doono saldhigga ugu weyn ee dalka mustaqbalka. Maalgashiga dhinacyada tignoolajiyada, ganacsiga, iyo horumarinta tamarta ayaa lagu wadaa inuu ka qayb qaato hagaajinta dhaqaalaha dalka. Horumarka gaadiidka iyo dekedaha ayaa sidoo kale muhiim u noqon doona sidii Djibouti looga dhigi lahaa xarun ganacsi iyo is-dhexgal caalami ah oo dheeraad ah.

• Xasilloonida Siyaasadeed: Si loo xaqiijiyo horumarka Djibouti, waxaa muhiim ah in la ilaaliyo xasilloonida siyaasadeed ee dalka, iyadoo siyaasadda dalka ay tahay inay noqoto mid loo dhan yahay oo dhammaan qaybaha bulshada ay ka qeyb qaataan. Waxay muhiim tahay in la xoojiyo demuqraadiyadda, iyadoo mucaaradku helayo xuquuqda ay u leeyihiin inay ku muujiyaan ra’yigooda. Dowladda Djibouti waxay sidoo kale ku hawlan tahay sidii loo horumarin lahaa nidaamka dimuqraadiyadda iyo xaqiijinta xuquuqda aadanaha.

• Iskaashiga Caalamiga ah: Mustaqbalka Djibouti wuxuu ku xiran yahay xiriir adag oo la leh dalalka kale ee Geeska Afrika, gobolka Carabta, iyo caalamka oo dhan. Djibouti waxay ka qeyb qaadan doontaa dadaallada nabadgelyo ee gobolka iyo caalamka, iyadoo qayb ka noqon doonta mashaariicda caalamiga ah ee lagu xoojinayo amniga iyo horumarinta bulshada.

17. Dhacdooyinka Taariikhi ah ee Ugu Muhiimsan ee Djibouti (Qarniga 20-aad ilaa Hadda)

• Dagaalkii Sokeeye ee Soomaaliya iyo Doorka Djibouti: Djibouti waxay ka ciyaartay doorkeeda muhiimka ah xilliyadii dagaalka sokeeye ee Soomaaliya (1991). Djibouti waxay ahayd xarun muhiim ah oo loogu talagalay dadka Soomaaliyeed ee ka cararay dagaalka, waxaana dalka ku jiray qaxooti badan oo Soomaaliyeed. Sidoo kale, Djibouti waxay siisay taageero siyaasadeed iyo dhaqaale dowladda ku-meel-gaarka ee Soomaaliya iyo ururka nabadda ee AMISOM. Djibouti waxay ka mid tahay dalalka taageera dowladda Soomaaliya ee geedi socodka nabadda iyo dib-u-dhiska dalka.

• Giriigii iyo Faransiiska ee Djibouti: Taariikhda Djibouti waxay sidoo kale saameyn ku yeelatay xilligii gumeysiga, markii uu ahaa xukunkii Faransiiska ee gobolka. Inta badan taariikhda Djibouti waxaa lagu xusay xiriirka gumeysiga ee Faransiiska iyo gacan ku haynta gobolka ee sannadihii 1800-kii ilaa 1977. Xilliyadaas, Faransiisku wuxuu ka sameeyay Djibouti saldhigyo milatari oo muhiim ah, taasoo weli saameyn ku leh siyaasadda iyo dhaqaalaha Djibouti ilaa maanta.

• Madax-bannaanida Djibouti (1977): Taariikhda ugu weyn ee Djibouti waa madax-bannaanideeda ka dib markii ay 27-kii Juun 1977 ka go’day Faransiiska. Madax-bannaanida ayaa ahayd dhacdo muhiim ah oo dalka ka bedeshay dhinaca siyaasadda, dhaqaalaha, iyo bulshada. Waxay ahayd mid gaar ah maadaama ay ahayd gobol yar oo si degdeg ah u qaatay madax-bannaani, iyadoo la waayay dagaallo waaweyn ama iskahorimaadyo sokeeye. Dhinaca kale, madax-bannaanida Djibouti waxay kor u qaaday waddan ka madax-bannaan gumeysigii Faransiiska, waxayna gashay door siyaasadeed oo muhiim ah Geeska Afrika.

18. Dagaalka Yemen iyo Saameynta Djibouti

• Xiriirka Yemen iyo Djibouti: Djibouti waxay xuduud la leedahay Yemen, waxaana labada dal ay xiriir dhaqan, ganacsi iyo amni wadaagaan. Dagaalka sokeeye ee Yemen (2015 illaa maanta) ayaa saamayn ku yeeshay Djibouti, maadaama dalka uu ku yaal meel istiraatijiyadeed muhiim ah oo loo isticmaalo maraakiibta iyo saadka gargaarka. Djibouti waxay bixisay adeegyo muhiim ah oo dhinaca gargaarka iyo ammaanka ah ee looga hortagayo khataraha ka dhashay dagaalka Yemen. Dhanka kale, Djibouti waxay u noqotay meel ay ku qulqulayaan qaxooti iyo dadka ka cararay colaadda Yemen.

• Saameynta Dagaalka Yemen ee Djibouti: Dagaalka Yemen ayaa sidoo kale kor u qaaday muhiimadda istiraatijiyadeed ee Djibouti, iyadoo dalka loo adeegsaday saldhigyada milatariga ee caalamiga ah si looga hortago xasaradaha ka dhashay dagaalka. Maadaama Djibouti ay tahay deked muhiim ah oo xiriir la leh Yemen, xaalada dagaalka ee Yemen waxay ahayd mid saameyn ku yeelatay dhaqaalaha Djibouti.

19. Horumarka Teknoolojiyadda iyo Isgaarsiinta

• Xarunta Isgaarsiinta Dijitaalka ah: Djibouti waxay si aad ah u horumarisay qeybta isgaarsiinta dijitaalka ah. Dekedda Djibouti waxaa ka socota mashaariic ballaaran oo lagu dhisayo xariirka fiber optic-ka, taasoo ka dhigtay Djibouti mid istiraatijiyad u ah isgaarsiinta dijitaalka ah ee Geeska Afrika. Sidaasi darteed, Djibouti waxay noqotay xarun muhiim ah oo loogu tala galay isgaarsiin ballaaran iyo gudbinta xogta ee caalamka, taasoo sidoo kale waxtar u leh dalalka deriska ah.

• Shirkadaha Teknoolojiyadda ee Djibouti: Waxaa ku jira shirkado tiknoolajiyadeed iyo adeegyo internet oo horumar ah, waxaana dalka uu sidoo kale martigeliyaa adeegyo laga helo teknoolojiyada cusub ee si gaar ah u taageera ganacsiga iyo xariirka internetka ee gobolka. Xiriirka dijitaalka ah iyo mashaariicda teknoolojiyadda ayaa sii kordhaya, waxaana dalka looga baahan yahay inuu sii xoojiyo kaabayaasha si uu ugu noqdo mid ka mid ah xarumaha ugu horumarsan ee dhanka tiknoolojiyadda.

20. Kaalinta Djibouti ee Xiriirka Caalamiga ah

• Xiriirka Djibouti iyo Caalamka: Djibouti waxay xiriir dhow la leedahay ururada caalamiga ah sida Qaramada Midoobay, Midowga Afrika, iyo Jaamacadda Carabta. Djibouti waa dal muhiim ah oo ka qeyb qaata arrimaha amniga ee Geeska Afrika, isagoo taageero siinaya dalalka gobolka ee la dagaallamaya xagjirnimada iyo argagixisada. Dalka sidoo kale wuxuu si joogto ah u soo dhaweynayaa mashaariicda caalamiga ah ee dhaqaalaha, iyo kor u qaadista xiriirka ganacsi ee caalamiga ah.

• Saameynta Saldhigyada Milatariga ee Caalamka: Djibouti waxay martigelisaa saldhigyo milatari oo ay leeyihiin dalalka sida Faransiiska, Maraykanka, Shiinaha, iyo Imaaraatka Carabta. Tani waxay sii xoojisay doorka Djibouti ee geopolitics-ka, iyadoo dalka uu yahay mid muhiim u ah arrimaha amniga caalamiga ah, gaar ahaan ee ku saabsan Gobolka Geeska Afrika iyo Bariga Dhexe.

21. Kobcinta Dhaqanka iyo Turismada Djibouti

• Horumarka Turismada: Djibouti waxay leedahay meelo badan oo qurux badan oo dabiici ah oo soo jiita dalxiisayaasha. Meelaha muhiimka ah ee loogu safro waxaa ka mid ah xeebaha quruxda badan ee laga helo Bariga Djibouti, buuraha iyo xayawaanka dhulka ku nool, iyo meelo taariikhi ah sida Laas Geel oo leh rinjiyeynta dhagaxa ee qadiimiga ah. Dowladda Djibouti waxay ku dadaaleysaa sidii loo horumarin lahaa qaybta dalxiiska si ay u noqoto mid ka mid ah ilo dhaqaale oo muhiim ah. Si loo gaaro tan, waxaa socda mashaariic lagu horumarinayo hoteellada, goobaha dalxiiska, iyo kaabayaasha la xiriira.

• Kobcinta Dhaqanka: Dhaqanka Djibouti waa mid qani ah, iyada oo ka koobna farshaxan, muusig, iyo dhaqanno ka yimaada qowmiyadaha kala duwan ee dalka, sida Afar, Issa, iyo qowmiyadaha kale ee ku nool dalka. Dhowr sanad ee la soo dhaafay, Djibouti waxay qaaday tallaabooyin lagu soo dhaweynayo dhaqamada kala duwan ee dalka, waxaana dalka ka dhashay dhaqamo muusig iyo farshaxan cusub oo caalami ah, taasoo kobcineysa muuqaalka dhaqameed ee dalka. 

23. Kaalinta Djibouti ee Nabadgelyada iyo Amniga Caalamiga

• Xiriirka Caalamiga ah ee Amniga: Djibouti waxay ka mid tahay dalalka ugu muhiimsan ee xagga amniga ee gobolka Geeska Afrika. Dalka ayaa leeyahay saldhigyo milatari oo caalami ah, waxaana loogu adeegsadaa difaaca gobolka iyo taageerada nabadgelyada. Djibouti waxay muhiim u tahay geedi socodka amniga caalamiga ah, iyadoo ay muhiim u tahay xaaladaha amni ee Badda Cas iyo Khaliijka Carabta. Saldhigyada milatari ee Faransiiska, Maraykanka, Shiinaha, iyo Imaaraatka Carabta waxay Djibouti ka dhigaan meel muhiim u ah geostrategiya.

• Doorka Djibouti ee Nabadda Gobolka: Djibouti waxay kaalinta ugu muhiimsan ka ciyaartaa nabadda iyo xasilloonida gobolka, gaar ahaan xaaladaha khilaafaadka ee dalka Soomaaliya iyo xasaradaha ku saabsan xuduudaha Eritrea iyo Itoobiya. Dalka waxaa ka go'an in uu ka qeyb qaato hawlgallada nabad ilaalinta ee Geeska Afrika, isagoo qeyb ka ah AMISOM (African Union Mission in Somalia) iyo taageerada qaramada midoobay ee nabadda.

• La-dagaallanka Argagixisada: Djibouti waxay qeyb ka tahay halganka caalamiga ah ee la-dagaallanka argagixisada, gaar ahaan kooxda Al-Shabaab ee ka dagaallamaysa Soomaaliya. Dowladda Djibouti waxay taageertaa ciidamada AMISOM iyo siyaasadaha gobolka ee la-dagaallanka kooxaha argagixisada, iyadoo sidoo kale bixisa tababar iyo taageero dhinaca sirdoonka iyo ammaanka.

24. Dhibaatooyinka Bini'aadamnimada iyo Saameynta Xaaladaha Abaarta

• Abaarta iyo Cunnada: Djibouti, sida dalalka kale ee Geeska Afrika, waxay ku nool tahay xaalad abaareed oo halis ah, waxaana mararka qaar dalka ka dhacda abaarta saameysa shacabka, gaar ahaan reer miyiga. Dhibaatooyinka cunno yari iyo biyo la'aan ayaa saameyn ku yeesha dadka deegaanka. Si kastaba, Djibouti waxay dadaal ku bixisaa sidii loo taageeri lahaa dadka ku dhibaataysan abaarta, iyadoo la sameeyo mashaariic gargaarka cunno iyo biyo, waxaana dalka ka jira hay'ado gargaarka bini'aadamnimada ee caalami ah iyo kuwa maxalliga ah.

• Mashaariicda Gargaarka iyo Horumarinta: Dowladda Djibouti iyo ururada caalamiga ah waxay si wadajir ah uga shaqeynayaan mashaariic loogu talagalay in looga hortago dhibaatooyinka abaaraha. Waxaa la dhisay mashaariic cusub oo ku saabsan biyaha, caafimaadka, iyo waxbarashada si looga caawiyo bulshada reer miyiga iyo guud ahaan dadka dhibaatooyinka abaarta ka soo gaara.

25. Horumarka Dhaqanka iyo Suugaanta Djibouti

• Dhaqanka iyo Suugaanta: Djibouti waxay leedahay dhaqamo hodan ah oo ka kooban farshaxan, suugaan, iyo heeso dhaqameed, kuwaas oo muujinaya taariikhda, diinta, iyo caadooyinka dadka dalka. Ciyaaraha dhaqameed, gabayada, iyo fanka ayaa door muhiim ah ka ciyaara nolosha bulshada Djibouti. Waxay ka mid tahay dalalka Geeska Afrika ee leh taariikh suugaan oo dheer, iyadoo dadka Djibouti ay dhowraan dhaqankooda iyo suugaanta.

• Dhaqanka iyo Dalxiiska: Djibouti waxay ku faantaa inuu yahay meel muhiim ah oo lagu dalxiiso, gaar ahaan xeebaha quruxda badan ee Bariga Djibouti, sida Dekedda Djibouti iyo xeebaha Buuraha Gubta. Dalxiisayaasha waxaa sidoo kale soo jiita macdanaha kala duwan ee dalka, sida geedaha qarsoon ee koraya iyo buuraha buuran ee gaar ah.

• Ciyaaraha Dhaqameed: Ciyaaraha dhaqameed ee Djibouti waxay qayb ka yihiin xafladaha bulshada iyo dhaqanka dalka. Ciyaaro sida kubadda cagta, orodka, iyo ciyaaraha dhaqameed ee kale ayaa si weyn loo jecel yahay, iyadoo ururo iyo kooxo badan oo dadka ku nool Djibouti ay si joogto ah ugu tartamaan.

26. Mashaariicda Horumarinta ee Mustaqbalka Djibouti

• Mashaariicda Horumarinta Kaabayaasha Dhaqaalaha: Djibouti waxay xoogga saareysaa horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha, gaar ahaan dhinacyada gaadiidka, dekedaha, iyo saldhigyada teknoolojiyadda. Mashaariicda ku saabsan hormarinta gaadiidka, dib-u-dhiska dekedda Djibouti, iyo horumarinta dekedaha cusub ayaa qayb ka ah qorshayaasha mustaqbalka. Dekedda Djibouti waxay noqotay mid ka mid ah meelaha ugu muhiimsan ee caalamiga ah ee loogu kala gooshaayo badeecooyinka, taasoo muhiim u ah dhaqaalaha gobolka.

• Iskaashiga Caalamiga ah iyo Maalgashiga: Si loo gaaro horumar waara, Djibouti waxay sii wadeysaa iskaashiga caalamiga ah, iyadoo ku dadaaleysa sidii ay maalgashiyo cusub uga heli lahayd dalalka gobolka iyo kuwa caalamiga ah. Waxaa la saadaalinayaa in dalka uu sii kobcin doono ganacsiga iyo maalgashiga dalka si loo xoojiyo dhaqaalaha iyo fursadaha shaqo ee dalka.

27. Saameynta Isbedelka Cimilada iyo Deegaanka

• Cimilada iyo Saameynta deegaanka: Djibouti waxay ku taallaa meel ay ku badan yihiin xaaladaha cimilada adag, sida kulaylka sare iyo roobab yar. Saameynta isbedelka cimilada ayaa sii kordhaya, iyadoo xaaladaha abaarta, xaaladaha heerkulka sare, iyo biyo la'aanta ay saameyn ku yeelanayaan dadka iyo dhaqaalaha dalka. Xaaladaha cimilada ayaa si gaar ah u saameeya dadka reer miyiga, kuwaas oo ku tiirsan xoolo-dhaqatada, taasoo ay ku tahay dhibaatada weyn marka roobabku yaraadaan ama cimiladu isbedesho.

• Mashaariicda ka hortagga Saameynta Isbedelka Cimilada: Djibouti waxay qayb ka tahay mashaariic iyo heshiisyo caalami ah oo lagu xakameynayo isbedelka cimilada, sida heshiiska Paris ee Isbedelka Cimilada. Dowladda Djibouti waxay samaysay qorshayaal lagu ilaalinayo deegaanka iyo biyooyinka, iyadoo dadaal ugu jirta sidii loo dhisi lahaa kaabayaal waara oo ka hortagi kara saameynta isbedelka cimilada, sida biyaha la soo saaro iyo xoojinta kaabayaasha dhaqaalaha.

• Kororka Shidaalka iyo Korontada: Waxaa sidoo kale socda mashaariic ku saabsan awood koronto oo la cusbooneysiiyay, iyadoo dowladdu ka shaqeyneyso sidii looga faa'iideysan lahaa ilo tamar la cusboonaysiin karo, sida tamarta qorraxda iyo dabaysha. Djibouti waxay qorsheyneysaa inay ka mid noqoto dalalka gobolka ee ka faa'iideysta awoodda dabaysha iyo qoraxda si ay u soo saarto tamar waara iyo nadiif ah.

28. Horumarka Waxbarashada iyo Fursadaha Shaqo

• Horumarka Waxbarashada: Djibouti waxay ka shaqeyneysaa sidii loo horumarin lahaa nidaamka waxbarashada, iyadoo diiradda saaraysa tayada waxbarashada iyo ka hortagga caqabadaha xagga helitaanka waxbarashada ee dadka qaar. Dowladdu waxay ku dadaaleysaa sidii loo dhisi lahaa iskuulo tayo leh oo loogu talagalay carruurta, gaar ahaan meelaha miyiga ah ee dalka, iyo sidii loo horumarin lahaa manhajka waxbarashada ee dalka.

• Kororka Fursadaha Shaqo: Djibouti waxay sidoo kale ka shaqeyneysaa sidii loo abuuri lahaa fursado shaqo oo cusub, iyadoo diiradda saaraysa horumarinta dhaqaalaha iyo taageerada warshadaha iyo adeegyada. Fursadaha shaqo ee dalka ayaa inta badan ku saleysan dekedda iyo adeegyada isgaarsiinta, laakiin dowladda waxay sidoo kale ku dadaaleysaa sidii ay u horumarin lahayd waxsoosaarka warshadaha, gaar ahaan tamarta iyo macdanta.

• Xirfadaha iyo Tababarka Shaqaalaha: Si loo hubiyo horumar waara, Djibouti waxay sidoo kale xoogga saareysaa sidii loo horumarin lahaa xirfadaha shaqaalaha, iyadoo diiradda la saarayo tababarada xirfadaha sare iyo tayada shaqada ee dalka. Mashaariicda dowladda iyo ururada caalamiga ah ayaa sidoo kale dhiirrigelinaya barnaamijyo lagu tababaro shaqaalaha, gaar ahaan dhanka teknoolojiyadda iyo adeegyada.

29. Horumarka Gadiidka iyo Isku Xirnaanta Gobolka

• Mashaariicda Horumarinta Gadiidka: Djibouti waxay muhiim u tahay isku xirka dhanka gadiidka ee gobolka. Dalka waxaa maraya mashaariic lagu hormarinayo kaabayaasha gaadiidka ee ay ka mid yihiin waddooyinka, dekedaha, iyo garoomada diyaaradaha. Dhanka kale, Djibouti waxay martigelisaa dekedaha ugu weyn ee gobolka, waxaana loo adeegsanayaa in badeecooyinka laga soo dejiyo iyo loo dhoofiyo dalalka deriska ah, taasoo muhiim u ah dhaqaalaha.

• Isku Xirnaanta Gobolka: Djibouti waxay isku xirtaa dalalka deriska ah ee Soomaaliya, Itoobiya, iyo Eretria. Waxaa socda mashaariic isku xirka dhanka gaadiidka ee isku xira magaalooyinka iyo gobalada ku yaal Geeska Afrika, waxaana la qorsheynayaa mashaariic dheeraad ah oo isku xira bariga Afrika iyo waddamada kale ee caalamiga ah. Djibouti waxay sidoo kale ka faa'iideysataa xuduudaha badda ee muhiimka ah, gaar ahaan marka loo eego dhaqaalaha soo dejinta iyo dhoofinta badeecooyinka.

30. Fursadaha Maalgashiga iyo Horumarka Dhaqaalaha

• Dhaqaalaha iyo Maalgashiga: Djibouti waxay kor u qaaday maalgashiga caalamiga ah iyo iskaashiga ganacsi ee gobolka. Dowladda Djibouti waxay ka shaqeyneysaa sidii ay u soo jiidan lahayd maalgashiga caalamiga ah si loo xoojiyo dhaqaalaha dalka. Mashaariicda sida horumarinta dekedaha, xoojinta kaabayaasha isgaarsiinta, iyo taageerada warshadaha ayaa loo qorsheeyay inay ka qeyb qaataan kobcinta dhaqaalaha Djibouti.

• Horumarinta Adeegyada Dhaqaalaha: Djibouti waxay ku dadaaleysaa sidii ay u horumarin lahayd adeegyada dhaqaalaha sida adeegyada bangiyada, xisaabaadka, iyo ganacsiga. Waxaa sidoo kale la qorsheynayaa in la xoojiyo ganacsiga ka dhexeeya Djibouti iyo dalalka kale ee gobolka, iyadoo loo adeegsanayo fursadaha cusub ee suuqyada caalamiga ah.

• Maalgashiga Gaadiidka iyo Dekedaha: Maalgashiga dekedda Djibouti ayaa si weyn looga faa'iideysanayaa iyadoo la qorsheynayo in la kordhiyo awoodda dakhliga ee dalka iyadoo la horumarinayo xarumaha ganacsiga iyo adeegyada dekedda, taasoo noqonaysa qayb muhiim ah oo dhaqaalaha dalka ka tirsan.

31. Mustaqbalka Djibouti: Rajada iyo Hurdada Horyaala

Mustaqbalka Djibouti wuxuu ku xiran yahay sidii dalka loo xoojin lahaa horumarka siyaasadeed, dhaqaale, iyo bulshada. Si loo gaaro yoolalkan, Djibouti waxay u baahan tahay taageero dhinaca amniga, maalgashiga, iyo horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha. Marka la eego jihada uu ku socdo dalka, Djibouti waxay u muuqataa inay ka mid noqon doonto dalalka ugu muhiimsan ee ka faaiideysta istiraatijiyada dhaqaale ee caalamiga ah iyo isku xirka dhaqaalaha gobolka.

Gabagabo

Djibouti, oo ah dal yar oo leh taariikh dheer, ayaa ku jira waddo horumarineed oo cusub, iyadoo ka faa'iideysanaysa istiraatijiyad caalami ah, mashaariic horumarineed, iyo xiriir ganacsi oo xooggan. Mustaqbalka Djibouti waxay u muuqataa mid ifaya iyadoo la isku halleynayo in dalka uu noqdo mid ka mid ah wadanada ugu saameynta badan ee gobolka Geeska Afrika.